دانستنی‌های تکان‌دهنده درباره گرمایش زمین و وسعت تخریب‌ طبیعت

هر سال فصل گرما که فرامی‌رسد، مردم و رسانه‌های دنیا درباره گرمایش زمین و آسیب‌های ناشی از آن مثل سیل، خشکسالی و سوختن جنگل‌ها سخن می‌گویند. آلودگی هوا، تخریب جنگل‌ها، آلودگی دریاها و منابع آب زیرزمینی، تولید بی‌رویه زباله و دفع نادرست آن‌ها و نتیجتاً بیابان‌زایی و نابودی گونه‌های مختلف جانوری در بر هم خوردن تعادل زمین و آب‌وهوای آن نقش مهمی دارند. آیا بشر فراموش کرده است که نظام آفرینش قانون دارد و او هرچه بکارد، همان‌را درو می‌کند؟!

در این نوشته، واقعیت‌های تکان‌دهنده‌ای را مرور می‌کنیم که کسی جز انسان مسبب آن نبوده است. با این‌که کشورهای صنعتی در آلودن زمین و افزایش دمای آن نقش بیشتری داشته‌اند، اما جوامع فقیر و محروم از تبعات آن، آسیب بیشتری می‌بینند. در هر حال، اگر انسان‌ها و به‌ویژه کشورهای صنعتی مسئولانه عمل نکنند و همچون گذشته برای منافع اقتصادی اولویت بیشتری قائل باشند، هر سال وضعیت بدتر خواهدشد. 

گرمایش زمین چیست؟

از آغاز انقلاب صنعتی در قرن هجدهم میلادی تاکنون میانگین دمای سالانه زمین در کل بیش از 1 درجه سانتی‌گراد افزایش یافته است. شاید افزایش یک‌درجه‌ای دما از نظر ما بسیار جزئی باشد، اما پیامدهای همین افزایش جزئی دما تاکنون خسارات فراوانی به بار آورده است. دانشمندان آب‌وهوا می‌گویند انسان باید تا سال 2040 دمای زمین را 1.5 درجه کاهش دهد وگرنه در آینده دست‌وپنج نرم کردن با آثار گرمایش زمین کار هر روزه او خواهدبود. خشکسالی شدید، آتش‌سوزی‌های مهیب، سیل، طوفان‌های استوایی، انقراض برخی گونه‌های جانوری و گیاهی، ذوب شدن یخ‌های قطبی و افزایش بیماری‌ها تنها برخی از آثار تغییرات شدید آب‌وهوایی و گرم شدن زمین هستند. ​

گرمایش زمین چرا و چگونه رخ می‌دهد؟

وقتی نور خورشید به زمین می‌تابد، قاعدتا بخشی از آن جذب زمین و بخشی دیگر منعکس می‌شود. اما دی‌اکسیدکربن و دیگر آلاینده‌هایی که سال‌ها و گاهی قرن‌ها در جو زمین باقی می‌مانند، نور و پرتوهای خورشید را جذب می‌کنند و گرما را به دام می‌اندازند و نتیجتا دمای زمین افزایش می‌یابد. به آلاینده‌های جاذب گرما که عمدتا دی‌اکسیدکربن (CO₂)، متان، نیتروکسید (N₂O)، بخار آب و گازهای مصنوعی فلوئوردار هستند، اصطلاحا گازهای گلخانه‌های و به آثار ناشی از انتشار آن‌ها اثر گلخانه‌ای می‌گویند.

زمین طی 800,000 سال گذشته چرخه‌های طبیعی متعددی را پشت سر نهاده و طبیعتاً آب‌وهوای آن دگرگون شده است. اما تغییرات نامتعادل فعلی مستقیما ناشی از رفتار خود انسان‌هاست.

گاهی انگیزه‌های ظاهرا اقتصادی سبب می‌شود تا برخی جوامع فعالیت‌های مخرب‌شان را محدود نکنند؛ غافل از آن‌که تبعات ناشی از گرمایش و تخریب زمین معمولا هزینه‌های بسیار بیشتری دارد. برای مثال، در سال 2017 میلادی، توفان‌های استوایی به‌تنهایی 300 میلیارد دلار خسارت به بار آوردند.

دانستنی‌هایی درباره گرمایش زمین

• فعالیت‌‌های نادرست صنعتی، آلودگی هوا و تخریب جنگل‌ها به افزایش نرخ تبخیر آب و تولید دی‌اکسیدکربن، متان، نیتروکسید و دیگر گازهای گلخانه‌ای منجر می‌شود.
• با افزایش دمای سطح زمین، انتشار گازهای گلخانه‌ای و متان افزایش می‌یابد و آب بیشتری تبخیر می‌شود و این چرخه مدام ادامه می‌یابد.
• از زمان آغاز انقلاب صنعتی در سده هجدم میلادی، میزان دی‌اکسید کربن زمین تا 34 درصد افزایش یافته است.
• آمریکا طی 150 سال گذشته بزرگترین تولیدکننده دی‌اکسیدکربن دنیا بوده است. آمریکا که تنها 4 درصد جمعیت جهان را در خود دارد، 13 درصد کل دی‌اکسیدکربن دنیا را تولید می‌کند. در سال‌های اخیر، چین از حیث تولید گازهای گلخانه‌ای از آمریکا پیش افتاده است.
• میزان دی‌اکسیدکربنی که انسان‌ها تولید می‌کنند، بیش از آنی است که گیاهان و اقیانوس‌ها بتوانند جذب کنند. لذا میزان فعلی این گاز در سیاره ما بیش از حد تعادل است.
• طبق برآورد آژانس جهانی انرژی (IEA) تنها در سال 2021 میلادی 36.3 میلیارد تن دی‌اکسیدکربن در جو زمین منتشر شد.
• بسیاری از دانشمندان معتقدند که گرمایش زمین بزرگترین تهدید قرن 21 برای سلامت انسان‌ها و دیگر جانداران است.

روند هولناکِ تخریب جنگل‌ها

• طبق برآورد دانشمندان، سالانه حدود 15 میلیارد درخت قطع می‌شود؛ یعنی حدود 42 میلیون درخت در روز. اگر می‌شد این تعداد درخت را در امتداد هم چید و بلندای هر درخت نیز تنها 3 متر می‌بود، ارتفاع آن‌ها 12 بار فاصله زمین تا ماه را پر می‌کرد!
• طبق برآوردهای سال 2020 سالانه 7,000,000 هکتار از جنگل‌های زمین نابود می‌شود. طی سال‌های 1990 تا 2015 میلادی، سیاره ما 129 میلیون هکتار جنگل از دست داد که تقریبا معادل مساحت آفریقای جنوبی بود.
• تبدیل زمین‌های جنگلی به زراعی، چراندن دام‌ها در مناطق جنگلی، اکتشاف‌ها و استخراج معادن و آتش‌سوزی‌ از عوامل اصلی تخریب جنگل‌ها هستند. تولید روغن پالم، گسترش بی‌ضابطه شهرها و تولید کاغذ نیز به کاهش مساحت جنگل‌ها منجر می‌شود.

میزان ذوب شدن یخ‌های قطبی تکان‌دهنده است!

• با تداوم گرمایش زمین و تغییرات آب‌وهوایی، ما در هر دهه حدود 13 درصد از یخ‌های قطبی را از دست می‌دهیم. طی بیش از 30 سال گذشته، 95 درصدِ قدیمی‌ترین و ضخیم‌ترین کوه یخی قطب جنوب ذوب شده است. 
• با ذوب شدن یخ‌های قطبی، زیستگاه جانداران متعدد نابود می‌شود و زندگی آن‌ها به خطر می‌افتد.
• اگر تا سال 2040 انتشار گازهای گلخانه‌ای محدود نشود، شمالگان (نواحی اطراف قطب شمال) در تابستان‌ها کاملا از یخ خالی خواهدشد.
• قطب جنوب از دهه 1990 میلادی تاکنون حدود 4 تریلیون تن از یخ‌های خود را از دست داده است. با ادامه این روند و تداوم مصرف سوخت‌های فسیلی و نتیجتا گرم‌تر شدن زمین، یخ‌های بیشتری ذوب می‌شوند و سطح آب دریاها طی 50 تا 150 سال آینده چندین متر بالا می‌آید.
• سطح آب دریاها طی یک قرن گذشته حدود 43 سانتی‌متر بالا آمده است که پیامدهای آن زندگی مردم ساحل‌نشین را تهدید می‌کند.
• سیل‌های شدید، نابودی برخی از گونه‌های جانوری، نابود شدن صخره‌های مرجانی و افزایش گرمای زمین از جمله تبعات ذوب شدن یخ‌های قطبی است.

فاجعه‌ی اسراف در مواد غذایی

بیشترین آب در بخش کشاورزی مصرف می‌شود و بخشی از گرمایش زمین ناشی از فعالیت‌های زراعی و چرای دام‌هاست. اما زراعت و دامداری را نمی‌شود و نباید تعطیل کرد زیرا امنیت غذایی ملت‌ها به آن وابسته است. به‌جای آن، باید کشاورزی و دامداری را بهینه کرد و نیز جلوی اسراف غذا را گرفت تا هم کسی روی زمین گرسنه نماند و هم منابعی که برای تولید غذا به‌کار می‌روند، نهایتا ضایع نشوند. اما میزان اسراف غذا در جهان واقعا ترسناک است!

• سالانه حدود 1.3 تریلیون تن غذا در جهان ضایع یا دور ریخته می‌شود. در سوی دیگر، بیش از 829 میلیون نفر یعنی حدود 10 درصد جمعیت جهان به معنای واقعی کلمه، گرسنه هستند. ارزش مالی غذایی که هر سال در جهان دور ریخته می‌شود، حدود 1 تریلیون دلار است. اگر این میزان غذا بین 800 میلیون گرسنه تقسیم شود، سالانه به هر نفر بیش از 1.5 تن غذا می‌رسد!
• مقدار غذایی که در جهان تولید می‌شود بیش از نیاز مردم دنیاست، با این‌حال، بیش از 800 میلیون نفر از مردم جهان هر شب گرسنه می‌خوابند.
• متاسفانه آمار دورریز غذا در ایران نیز بالاست و 35 میلیون تن در سال اعلام شده است.  
• برآورد می‌شود، 14 میلیون کودک زیر 5 سال در جهان از سوء تغذیه‌ی شدید رنج می‌برند و تنها 25 درصد آن‌ها به امکانات درمانی لازم برای نجات زندگی‌شان دسترسی دارند.
• انسان‌ها یک‌سوم غذایی را که هر سال تولید می‌کنند، هدر می‌دهند و یا دور می‌ریزند. بخشی از خوراکی‌ها و مواد غذایی در مرحله تولید، بخشی در مرحله انتقال و نگهداری و بخشی دیگر توسط مصرف‌کنندگان نهایی هدر می‌روند.
• در کشورهای در حال رشد، 40 درصد مواد غذایی در مرحله بعد از برداشت و فرآوری هدر می‌رود. در کشورهای صنعتی، بیش از 40 درصد مواد غذایی در خرده‌فروشی‌ها یا توسط مصرف‌کنندگان ضایع می‌شود.
• با ضایع شدن هر ماده غذایی، تمام آب و منابعی که برای تولید آن به‌کار رفته بود نیز هدر می‌رود.

نقش خودروها در گرمایش زمین

• هر خودروی متوسط سالانه حدود 4.6 تن دی‌اکسیدکربن در محیط منتشر می‌کند (با فرض این‌که 10 کیلومتر بر لیتر بنزین بسوزاند و سالانه حدود 18000 کیلومتر راه برود). هر گالن بنزین حدود 8887 گرم دی‌اکسیدکربن تولید می‌کند.
•  آلایندگی برخی خودروها کمتر و برخی دیگر بیشتر است و این به نوع سوخت خودرو، میزان و کیفیت مصرف آن و مقدار مسافتی که خودرو طی می‌کند بستگی دارد.
• خودروها نه‌تنها دی‌اکسیدکربن بلکه متان و نیتروکسید نیز تولید می‌کنند که هرچند مقدارشان کمتر است، ممکن است بیش از دی‌اکسیدکربن در افزایش دمای زمین موثر باشند.

برای مقابله با گرمایش زمین چه می‌توان کرد؟

برخی دانشمندان می‌گویند، اگر بشر طی 20 سال پیش‌ِ رو برای رفع مشکل گرمایش زمین به خود نیاید، بازگشت به وضعیت عادی بسیار سخت خواهدشد. مصرف نفت و سوخت‌های فسیلی، نابودی جنگل‌ها، تولید بی‌رویه زباله به‌ویژه زباله‌های الکترونیک و ویا بازیافت‌ناپذیر، نیروگاه‌های سوخت فسیلی، وسایل نقلیه‌ی سوخت فسیلی، مصرف‌گرایی و فعالیت‌های نادرست صنعتی از عوامل مهم گرمایش زمین و تخریب محیط‌ زیست هستند.

مطالعه درباره گرمایش زمین و علل آن یکی از مهم‌ترین وظایف ما است تا بهتر دریابیم که وظیفه‌مان چیست و چگونه می‌توانیم به کاهش روند آن کمک کنیم. سپس لازم است دیگران را هم آگاه کنیم تا آن‌ها نیز در این‌باره فعالانه عمل کنند.

می‌توانیم با چند اقدام ساده اما موثر شروع کنیم: از مصرف‌گرایی بپرهیزیم، چیزی را که لازم نداریم نخریم، هیچ غذای سالمی را دور نریزیم، با طبیعت و با همه جانداران مهربان باشیم و سلامت آن‌ها را سلامت خود بدانیم، حتی‌الامکان از وسایل نقلیه عمومی استفاده کنیم، در مصرف انرژی و به‌ویژه برق صرفه‌جویی کنیم زیرا نیروگاه‌های سوخت فسیلی از عوامل اصلی گرمایش زمین هستند.