وزن بصری در عکاسی چیست؟
تبلیغات
در فیزیک، به نیرویی که در اثر جاذبه یا گرانش بر جسم وارد می‌شود، وزن می‌گوییم. اما عناصر دوبعدی در عکس‌ها و نقاشی‌ها، جِرم ندارند، پس هیچ گرانشی بر آن‌ها وارد نمی‌شود و درنتیجه فاقد وزن فیزیکی هستند، اما وزن بصری دارند.
در عکس‌ها و تصاویر، هر عنصری که نگاه بیننده را زودتر یا بیشتر به خود جلب کند، وزن بصری یا دیداریِ بیشتری دارد یا به عبارت دیگر از نظر بصری سنگین‌تر است. بالعکس، هرچه جاذبه بصری عنصری کمتر باشد، وزن بصری کمتری دارد یا از نظر وزن بصری، سبک‌تر است. در ادامه، با مفهوم وزن بصری یا وزن دیداری بیشتر آشنا می‌شویم و سپس به اهمیت آن در تعادل بصری عکس اشاره می‌کنیم.
وزن دیداری یا وزن بصری چیست؟
میزان جاذبه‌ی هر عنصرِ عکس از دید بیننده، وزن بصری یا دیداریِ آن عنصر است. وزن بصری زمانی معنا می‌یابد که عناصری در عکس به‌سبب ویژگی‌هایی مثل رنگ، شکل، اندازه، بافت یا تفاوت رنگ‌شان توجه بیننده را به خود جلب می‌کنند. به‌طور کلی، عنصری که چشم را بیشتر و زودتر متوجه خود کند، در مقایسه با سایر عناصر عکس، وزن دیداری یا بصری بیشتری دارد.
تصویر 2 را ببینید. این تصویر پر از آب‌نبات‌های زرد است اما نگاه ما خودبه‌خود به‌سمت آب‌نبات قرمز کشیده می‌شود، زیرا آب‌نبات قرمز از جهات مختلف در این عکس وزن بصری بیشتری دارد یا اصطلاحا از نظر وزن بصری، سنگین‌تر است.
شاخص‌های موثر بر وزن بصری چیست؟
البته مفهوم وزن بصری عناصر موجود در عکس همیشه به‌این سرراستی نیست. در ادامه به چند قاعده کلی اشاره می‌کنیم که وزن بصری عناصر در عکاسی را مشخص می‌کند.
- اندازه
اشیایی که در عکس بزرگتر دیده می‌شوند، وزن بصری بیشتری دارند (عکس 3)
- رنگ
از بین چهار رنگ مهم سبز، زرد، قرمز و آبی، بیشترین وزن مربوطه به قرمز و سپس آبی و سپس سبز است و زرد کم‌وزن‌ترین رنگ است.
- دمای رنگ
رنگ‌های گرم (مثل قرمز) به جلوه‌گری در پیش‌زمینه تمایل دارند و رنگ‌های سرد (مثل آبی) بسمت پس‌زمینه عقب‌نشینی می‌کنند. لذا رنگ‌های گرم سنگین‌تر اما رنگ‌های سرد سبک‌ترند. جالب است بدانیم که از نظر نورشناسی، رنگ‌های اصطلاحا خنک (مثل آبی)، دمای رنگ بیشتری دارند و رنگ‌های اصطلاحا گرم دمای رنگ کمتری دارند!
- درجه اشباع رنگ
هرچه درجه اشباع رنگ بیشتر باشد، وزن بصری آن بیشتر است. مثلا از نظر وزن بصری، قرمز پررنگ از قرمز کم‌رنگ سنگین‌تر است.
- تاریکی و روشنی
عناصر تاریک‌ترِ عکس، بویژه وقتی باقی نواحی نسبتا روشن باشند، سنگین‌تر دیده می‌شوند، پس وزن دیداری‌شان بیشتر است.
- کنتراست
به تقابل و تضاد رنگ یا نور کنتراست می‌گوییم. عناصری که کنتراست بیشتری دارند یعنی تضاد رنگ، نور یا سایه آن‌ها با فضای کلی عکس متفاوت‌تر است، بیشتر جلب توجه می‌کنند و درنتیجه وزن بصری بیشتری دارند. مثلا در عکس 1، آب‌نبات قرمز نسبت به آب‌نبات‌های زرد کنتراست (در این‌جا، تضاد رنگِ) بیشتری دارد و وزن بصری آن بیشتر است.
- چگالی
اشیایی که متراکم‌تر هستند، نسبت به اشیای پراکنده در عکس وزن بصری بیشتری دارند.
- وزن فیزیکی
عناصری که در دنیای واقعی وزن فیزیکی بیشتری دارند، در عکس نیز از نظر بصری سنگین‌ترند. مثلا توپ نسبت به بادکنک وزن بصری بیشتری دارد.
- بافت
عناصری که بافت آشکارتری دارند در مقایسه با عناصری که بافت صاف دارند، سنگین‌ترند، زیرا بافت محسوس، عنصر را سه‌بعدی‌تر جلوه می‌دهد و جرم و وزن فیزیکی بیشتری به بیننده القا می‌کند.
- شکل
عناصری که شکل هندسی منظمی دارند سنگین‌تر از عناصری هستند که شکل هندسی آن‌ها نامنظم است. شکل بی‌نظم گویی شکلی است که قبلا منظم بوده و بعدا جرم خود را از دست داده است.
- جهت‌گیری
عناصری که شکل کلی آن‌ها عمودی یا اصطلاحا ایستاده است، سنگین‌تر از عناصر افقی هستند. عناصر مورب از هر دو آن‌ها سنگین‌ترند.
- ترکیب‌بندی
مکان عنصر بصری در عکس بر وزن بصری آن نیز تاثیر دارد. یعنی اگر موضوع عکاسی را طوری در ترکیب‌بندی عکس قرار دهید که بیشتر و بهتر جلب توجه کند، وزن بصری آن بیشتر خواهدبود. مثلا، طبق قانون یک‌سوم در ترکیب‌بندی عکس، اگر موضوع اصلی در یکی از نقاط یک‌سوم کادر جای بگیرد، توجه بیننده را بهتر به خود جلب می‌کند و لذا وزن بصری آن نیز بیشتر خواهدبود. ضمنا عناصری که در ترکیب‌بندی عکس در نواحی بالای قاب تصویر جای می‌گیرند، وزن بصری بیشتری پیدا می‌کنند و آن‌هایی که پایین‌تر باشند وزن بصری کمتری خواهندداشت. ضمنا هرچه عنصر بصری از مرکز قاب عکس دورتر باشد وزنش بیشتر می‌شود. همچنین عناصری که در پیش‌زمینه یا اصطلاحا در جلوی عکس باشند سنگین‌تر اما آن‌هایی که در پس‌زمینه عکس هستند سبک‌ترند.
- فضای سفید
فضای سفید بی‌وزنی را القا می‌کند زیرا خالی دیده می‌شود. هر شیء‌ای که درون فضای سفید جای بگیرد سنگین‌تر از فضای سفید اطرافش دیده خواهدشد.
- پیچیدگی
هر چه عنصر پیچیده‌تر باشد، توجه را بیشتر به خود جلب می‌کند و وزن بصری بیشتری دارد.
- علاقه شخصی بیننده
علاقه باطنی بیننده نیز در وزن‌بخشی به عناصر نقش مهمی دارد. برای مثال، اگر شما به خودروها بیش از هواپیما علاقه داشته باشید، بخشی از تصویر را که حاوی خودرو است، زودتر از بخشی که حاوی هواپیماست نگاه می‌کنید.
- وضوح (عمق میدان)
عناصری که درون عمق میدان عکس هستند، در مقایسه با نواحی مات عکس، وزن بصری بیشتری دارند (عکس 4).
- شباهت و تفاوت
عنصری که در مقایسه با سایر عناصر عکس تفاوت بیشتری دارد از نظر بصری سنگین‌تر و عناصر مشابه و هم‌وزن، سبک‌ترند.
- نقطه کانونی
به نقاطی که در ترکیب‌بندی عکس زودتر و بیشتر جلب توجه می‌کنند (عکس 5)، نقطه کانونی بصری (visual focal point) عکس می‌گویند. نقاط کانونی وزن بصری بیشتری دارند.
لازم نیست قواعد بالا را از بر کنید. زیرا معمولا وقتی به عکس‌ها و عناصر موجود در عکس بنگرید گویی خودتان بطور غریزی وزن بصری هر یک از عناصر عکس را حس می‌کنید.
نکته مهم: همانطور که دیدیم برای تشخیص وزن بصری عناصر عکس، نه یک شاخص بلکه چند شاخص وجود دارد. بسیاری از عکس‌ها چند عنصر بصری دارند که هر کدام‌شان یک یا چند ویژگی از ویژگی‌های فوق‌الذکر را دارا هستند. در این‌صورت ممکن است تشخیص عنصر سنگین‌تر یا سبک‌تر نسبتا بغرنج به نظر برسد. اما معمولا وقتی با چنین عکس‌هایی مواجه می‌شویم نیز براساس غریزه، دانش و تجربه می‌توانیم عناصر سنگین‌تر و سبک‌تر و نیز ترکیب‌بندی درست عکس را تشخیص دهیم.
اهمیت وزن بصری در تعادل بصری عکس
تعادل بصری یعنی در برابر هر عنصر سنگین در عکس، عنصر یا عناصر دیگری هم وجود داشته باشند که در برابرش تعادل ایجاد کنند.
عکس 7 را بنگرید. عکس یادشده، تعادل بصری (visual balance) را نشان می‌دهد. هر یک از بخش‌های مختلف یک صحنه بسته به شاخص‌هایی که گفتیم، وزن بصری متفاوتی دارند. مثلا در تصویر 7، مهره کوچکتر دو ویژگی مهم دارد که بر وزن بصری آن می‌افزاید: قرمزی و براقی. سنگ‌هایِ بزرگتر در کفه‌ی دیگر ترازو نیز در عوض هم بزرگتر و هم تیره‌رنگ‌تر (مشکی) و البته براق هم هستند. ضمنا هر دو در بخش یک‌سوم چارچوب عکس (یکی در راست و دیگری در چپ) جای گرفته‌اند که بر جذابیت و نتیجتا بر وزن بصری آن‌ها می‌افزاید. در عین حال، پایه ترازو در ترکیب‌بندی عکس به کمک مهره قرمز آمده است زیرا به‌سمت چپ تمایل دارد. شاید بتوان گفت که محتوای هر یک از دو کفه ترازو 3 ویژگی وزنی دارند، پس با هم برابرند. لذا درمی‌یابیم که عکس در کل، تعادل بصری دارد.
در عکاسی و هنرهای تصویری، تعادل بصری ویژگی خاصی است که به عملکرد چشم هنگام نگریستن به عکس یا تصویر مربوط می‌شود. اگر وزن بصری عناصر به‌درستی در عکس توزیع نشود، نگاهِ بیننده را آزار می‌دهد؛ طوری که گویی بخش خاصی از عکس نگاه را با اجبار سمت خود می‌کشد و اجازه نمی‌دهد که تمام عکس را آنگونه که باید بنگرد.
اهمیت وزن بصری در تعادل و ترکیب‌بندی
اگر قاعده وزن بصری را خوب به‌کار برید، می‌توانید عکس‌های جالبی بگیرید و هرجا که لازم است تعادل بصری ایجاد کنید. وجود تعادل بصری یکی از اصل‌های ثابت در اکثر عکس‌های خوب است.
برای نمونه، به نظر شما آیا عکس 8 از نظر وزن بصری متعادل است؟ اگر نه، سنگین‌ترین عنصر عکس چیست و چرا؟ و اگر هست، چرا متعادل است؟
سخن آخر
وزن بصری در ترکیب‌بندی درست عکس شاخص بسیار مهمی است. وقتی بدانید که چنین قاعده‌ای وجود دارد، هر گاه به عکسی می‌نگرید، به وزن بصری آن نیز توجه خواهیدداشت. قویاً پیشنهاد می‌شود دفعه بعد که عکاسی می‌کنید، این اصل را مدنظر داشته باشید و از خود بپرسید که آیا عکس‌های‌تان از نظر وزن دیداری متعادل هستند یا نه.
- طراحی بصری: کارکرد رنگ در عکاسی
- اهمیت و مزایای سه‌پایه دوربین عکاسی
- لنز سریع و سرعت لنز در عکاسی چیست
- کاربرد فیلترهای رنگی در عکاسی سیاه و سفید
- نگاهی به فیلترهای عکاسی و تاثیر آن‌ها بر عکس
- آشنایی با انواع لنزهای عکاسی از نظر فاصله کانونی
- مثلث نوردهی در عکاسی چیست: آشنایی با دیافراگم، شاتر و حساسیت به نور (ایزو)
- عکاسی بوکه چیست و چگونه است؟
