نگاهی به فیلترهای عکاسی و تاثیر آن‌ها بر عکس
تبلیغات
سابقه استفاده از فیلترهای عکس به دهه 1800 میلادی باز می‌گردد. از این فیلترها برای ایجاد جلوه‌های مختلف روی عکس استفاده می‌شد. امروزه اما بسیاری از این فیلترها دیگر کاربرد و توجیهی ندارند زیرا همان جلوه‌ها را می‌توان با نرم‌افزارهای قدرتمندی مثل لایت‌روم یا فتوشاپ هم ایجاد کرد. با این حال، شماری از فیلترها همچنان اهمیت خود را حفظ کرده‌اند و برخی از عکاسانی که می‌کوشند تا جای ممکن در آثارشان خلاقیت بیشتری به خرج دهند، آن‌ها را جزو لوازم ضروری خود به شمار می‌آورند.
در این مقاله، 5 نوع از رایج‌ترین فیلترهای موجود در بازار و تفاوت آن‌ها با یکدیگر توضیح داده خواهدشد تا علاقمندان بیاندیشند آیا به چنین فیلترهایی نیاز دارند یا خیر.
فیلتر قطبنده یا پولاریزه (خطی و مدور)
شاید عده‌ای بر این باور باشند که بین همه فیلترهای موجود در این فهرست، فیلتر قطبنده یا پولاریزه از همه مهم‌تر است. چرا؟ چون جلوه‌ای که روی تصویر ایجاد می‌کند را با هیچ نرم‌افزار ویرایشگری نمی‌توان شبیه‌سازی کرد.
فیلتر پولاریزه مقدار نور بازتابی به حس‌گر دوربین را کاهش می‌دهد. درنتیجه استفاده از این فیلتر، آبیِ آسمان در عکس‌های‌تان رنگ تیره‌تری به خود می‌گیرد؛ انعکاس خیره‌کننده نور در آب یا روی شیشه، مهار می‌شود؛ و کنتراست کلی صحنه کاهش می‌یابد. برای مثال، اغلب اوقات وقتی بخواهید از پشت شیشه، داخل ویترین مغازه‌ای را عکاسی کنید، انعکاس تصاویر پیاده‌رو یا خیابان روی شیشه مانع می‌شود تا داخل ویترین در عکس دیده شود. با بستن فیلتر پولاریزه و استقرار در زاویه درست می‌توانید اثر انعکاس را مهار کرده و از داخل ویترین عکس واضح‌تری ثبت کنید.
معمولاً دو نوع فیلتر پولاریزه داریم: خطی و مدور. فیلترهای مدور رایج‌تر هستند زیرا عملکرد فیلترهای پولاریزه خطی در حالت فوکوس خودکار و نوردهی خودکار (که در اکثر دوربین‌های تک‌لنزی انعکاسی رایج است) تداخل ایجاد می‌کند. پس اگر هنگام عکاسی ترجیح می‌دهید فوکوس و نوردهی را خودتان دستی انجام دهید، می‌توانید از فیلتر پولاریزه خطی استفاده کنید که کمی ارزان‌تر از نوع مدور آن است. در غیراین‌صورت، پولاریزه مدور گزینه مناسب‌تری به نظر می‌رسد.
قدرت کاهندگی فیلتر پولاریزه می‌تواند بسته به دو عامل متغیر باشد: نحوه استقرار آن روی لنز، و موقعیت آن نسبت به خورشید. وقتی فیلتر پولاریزه را روی لنز می‌چرخانید، نواحی تیره و روشن آن جابه‌جا می‌شود و به تبع آن، مقدار نور گذرنده از لنز کم و زیاد می‌شود. این ویژگی مفید اجازه می‌دهد میزان کاهش کنتراست تصویر را تنظیم کنید.
به همین ترتیب، موقعیت خورشید در آسمان نیز بر شدت و حدت قطبندگی فیلتر تاثیر دارد. این تاثیر زمانی بیشتر می‌شود که جهت نگاه لنز شما عمود بر خورشید باشد. به عبارت دیگر، اگر خورشید درست بالای سر شما باشد فیلتر قطبنده یا پولاریزه بیشترین تاثیر را خواهدداشت.
فیلتر کاهنده نور (ND یا Neutral Density)
برخلاف فیلتر قطبنده که نور را به‌صورت گزینشی کاهش می‌دهد، فیلتر کاهنده نور، تمام طیف نور ورودی به لنز را کاهش می‌دهد و نه بخشی از آن را.
مزیت فیلتر کاهنده نور این است که دست‌تان را باز می‌گذارد تا سرعت شاتر را بسیار کمتر کنید، در حالی که این کار بدون استفاده از فیلتر کاهنده نور تقریبا غیرممکن است. حتی اگر ایزو روی حداقل و دیافراگم را روی حداکثر عدد ممکن تنظیم کنید، باز هم بدون فیلتر کاهنده نمی‌توانید نور را چنان که باید مهار کنید.
یکی از رایج‌ترین کاربردهای این فیلتر، نرم و ممتد نشان دادن رود یا آبشار در عکاسی منظره است. برای مثال به تصویر زیر بنگرید. اگر بخواهید آب را مثل توده‌ای از ابر، ممتد و یکپارچه نشان دهید باید سرعت شاتر را کاهش دهید. اما کاهش سرعت شاتر یعنی پرده شاتر مدت زمان بیشتری از روی حس‌گر (یا فیلم، در دوربین‌های قدیمی) کنار می‌رود. درنتیجه، نور بیشتری به حس‌گر می‌رسد و عکس شما بیش از حد نور می‌بیند، طوری که به سفیدی می‌زند و اصطلاحا «اووراِکسپوز» می‌شود. در چنین شرایطی می‌توان با نصب فیلتر کاهنده با درجه کاهندگی مناسب، اوضاع را کنترل کرد.
یکی دیگر از کاربردهای فیلتر کاهنده، زمانی است که می‌خواهید عمق میدان را در نور زیاد کاهش دهید. برای مثال، فرض کنید در بعد از ظهری آفتابی و روشن می‌خواهید با یک لنز f/1.2 عکاسی کنید. می‌دانیم که یکی از قابلیت‌های دیافراگم باز (مثل f/1.2) کاهش عمق میدان در عکس است؛ طوری که می‌توانیم روی سوژه‌ای در پیش‌زمینه تمرکز کنیم و پشت سر آن را محو نشان دهیم. اما نکته این‌جا است که در روزهای آفتابی اگر فیلتر کاهنده نور نداشته باشید عکاسی با دیافراگم f/1.2 بسیار دشوار یا تقریبا غیرممکن می‌شود؛ حتی اگر ایزو را به کمترین درجه آن یعنی 100 یا حتی 50 کاهش دهید، زیرا دیافراگمی با گشودگی f/1.2، نور زیادی را از خود عبور می‌دهد و این بار نیز عکس بیش از حد نور می‌بیند.
برای حل این مشکل، فیلتر کاهنده را روی لنز نصب کنید تا نور ورودی به لنز را چند استاپ کاهش دهد. با این کار می‌توانید با هر دیافراگمی که می‌خواهید عکس بگیرید.
اگرچه همه فیلترهای ND نور را کاهش می‌دهند، میزان کاهندگی آن‌ها یکسان نیست. این فیلترها در انواع مختلفی عرضه می‌شوند و اغلب آن‌ها را با عدد استاپ‌شان از هم متمایز می‌کنند. مثلا اگر می‌گوییم لنز کاهنده نور 3 استاپی، یعنی این لنز نور را تا حد 3 استاپ کاهش می‌دهد. سطح کاهندگی این فیلترها معمولا از یک تا 15 استاپ در تغییر است.
فیلتر مدرج کاهنده نور (GND یا Graduated neutral density)
فیلترهای ND زمانی مناسب هستند که می‌خواهید همه نور ورودی به دوربین را کاهش دهید. اما اگر بخواهید فقط بخشی از چشم‌اندازی که از آن عکس می‌گیرد تاریک‌تر شود، تکلیف چیست؟ چاره کار فیلتر مدرج کاهنده نور است.
همانطور که از نامش پیدا است، این فیلترها نور را فقط در بخشی از چارچوب عکس کاهش می‌دهند. هدف این فیلترها کاهش مقداری از نور ورودی به دوربین در محدوده‌های خاصی از عکس است. مثلا فرض کنید می‌خواهید از کوهی عکس بگیرید، اما بخشی از کوه به علت زاویه تابش خورشید بسیار پرنور است و بخشی دیگر، نور ملایمی دارد. اگر دوربین را مطابق با بخش پرنور تنظیم کنید، بخشی که نور ملایم دارد تاریک خواهدافتاد و برعکس، اگر دوربین را مطابق با بخش تاریک‌تر منظره تنظیم کنید، بخش روشن‌تر آن بسیار پرنور خواهد افتاد و عملا سفید خواهدشد. در چنین شرایطی اگر از فیلتر مدرجی استفاده کنید که بخش فوقانی آن تاریک و بخش زیرین آن روشن است، مشکل حل می‌شود.
تاثیر آشکار این فیلترها روی عکس و کاربرد خاص و محدودشان باعث شده است تا استفاده از آن‌ها چندان رایج نباشد. امروزه به لطف اطلاعات انبوهی که در فرمت RAW ذخیره می‌شود و نیز به مدد عکاسی HDR که چند تصویر با نوردهی متفاوت را در هم تلفیق می‌کند، می‌توان اثر فیلترهای GND را به‌راحتی در نرم‌افزارهایی مانند فتوشاپ یا لایت‌روم شبیه‌سازی کرد.
اما برای کسانی که ترجیح می‌دهند با تجهیزات سخت‌افزاری روی خود دوربین کار کنند، یا مثلا از سوژه‌های متحرک عکس بگیرند، فیلتر GND باکیفیت هنوز هم گزینه مطلوبی است. گفتنی است، فیلترهای GND انواع گوناگونی دارند که برای پرهیز از طولانی شدن متن از توضیح آن‌ها صرف‌نظر و تنها به ذکر نام آن‌ها بسنده می‌کنیم:
- Hard-Edge Graduated Neutral Density
- Soft-Edge Graduated Neutral Density
- Reverse Graduated Neutral Density
فیلتر فرابنفش یا نرم‌کننده (UV یا Ultraviolet)
تا همین یکی دو دهه پیش که اغلب عکاسان با دوربین‌های آنالوگ عکس می‌گرفتند، برای حذف پرتوهای فرابنفش، روی لنز دوربین‌های‌شان فیلتر UV می‌بستند. اما فیلترهای فرابنفش معایبی هم دارند که مزیت‌شان را کمرنگ جلوه می‌دهد: فیلترهای فرابنفش، به‌ویژه انواع کم‌کیفیت آن‌ها گاهی روی عکس باریکه‌هایی از نور به‌جا می‌گذارند، و دیگر اینکه به‌طور کلی فضای عکس را غبارآلود نشان می‌دهند.
البته اکنون که در دوران عکاسی دیجیتال به سر می‌بریم، استفاده از این فیلترها دیگر چندان ضروری نیست، زیرا حس‌گرهای دیجیتال برخلاف فیلم، نسبت به پرتو فرابنفش حساسیت بسیار کمتری دارند. به همین جهت، امروزه فیلترهای فرابنفش را بیشتر به‌عنوان محافظ روی لنز می‌بندند تا لنز را از خش و آلودگی و غبار و ریزگرد و رطوبت در امان نگه دارد. اگرچه فیلترهای باکیفیت‌تر UV عملکرد بهتری دارند، شاید ترجیح دهید هنگام عکاسی آن را از روی لنز باز کنید تا روی عکس‌های‌تان تاثیر ناخواسته‌ای به جا نگذارد.
فیلترهای گرم و سرد
با سربرآوردن عکاسی دیجیتال، فیلترهای گرم و سرد حتی بیش از فیلترهای فرابنفش به محاق رفتند. در دوران عکاسی با فیلم، فیلترهای گرم و سرد با تغییر دادن میزان گرما یا سرمای طیف رنگ، تراز سفیدی تصویر را پیش از آنکه روی نگاتیو ثبت شود، تغییر می‌دادند.
اما امروزه با وجود دوربین‌های دیجیتال، به‌ویژه آن‌ها که با فرمت RAW نیز عکس‌برداری می‌کنند، نیاز به استفاده از این فیلترها تا حد زیادی مرتفع شده است؛ طوری که حتی روی دوربین هم لازم نیست تراز سفیدی را خیلی کم و زیاد کنید، زیرا از سویی تراز سفیدیِ خودکار در بیشتر دوربین‌ها بسیار دقیق است و از سوی دیگر، حتی ساده‌ترین نرم‌افزارهای ویرایشگر تصویر نیز می‌توانند گرمی و سردی رنگ را در عکس‌ها تغییر دهند. پس می‌توان گفت، امروزه دیگر به این فیلترها نیازی ندارید، مگر اینکه بخواهید کار با آن‌ها را تجربه کنید.
همان‌گونه که در ابتدای متن نیز اشاره شد، فیلترهای عکاسی انواع گوناگونی دارند. در این مجال، شماری از معروف‌ترین و رایج‌ترین آن‌ها مورد بررسی قرار گرفت.
فیلترهای جلوه‌های ویژه (ستاره‌ای، بوکه، مه و...)، و فیلترهای رنگی (برای تصحیح رنگ یا جذب رنگی خاص از طیف نور) از دیگر انواع فیلتر به شمار می‌روند که امروزه جز در موارد خاص کاربرد چندانی ندارند، زیرا با نرم‌افزارهایی مثل فتوشاپ نیز می‌توان عملکرد آن‌ها را شبیه‌سازی کرد. از بین آن‌ها شاید بتوان فیلتر جلوه ویژه بوکه را تا حدی مستثنی دانست زیرا کیفیت بوکه‌هایی که تولید می‌کند، فراتر با از آن چیزی است که با نرم‌افزارهای دیجیتال شبیه‌سازی می‌شود.
با تمام این‌ها اگر به فیلترهای عکاسی دسترسی دارید، خوب است آن‌ها را امتحان کنید. گاهی کار با اجزای سخت‌افزاری تجاربی را به ما منتقل می‌کند که عمق دانش ما درباره عکاسی را افزایش می‌دهد.
